LINGÜÍSTICA AYMARA

Letras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIA Letras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIALetras de Arco Iris - GIFMANIA

viernes, 18 de septiembre de 2020

SIW SÄWI: QAMAQIMP WALLATAMPI (La zorra y la gansa)

 

Siw säwi

 (Cuento)

Qamaqimp wallatampi

(La zorra y  la gansa)


Qillqakipiri:  Jorge Luis Coaquira Condori 

Mä kutixa, mama wallatawa wawanakapampi, chika quta lakanam sarnaqaskatayna, wawanakapax jiwa ch’ixisitukiw saraskarakitayna.

Una vez, la señora gansa junto a sus hijas por el lago había estado paseando, sus guaguas bien bonitas mesticitas también habían estado yendo.

Ukaruw mama qamaqixa purisina jikxatatayna: “mama wallata wawanakamax jiwakirakisä, mistisitunaka!”, sasina.

A lo así, la señora zorra le había encontrado: “señora wallata, tus guaguas bonitas, de dos colores, ¡mesticitas!”, diciendo.

Kunjamats ukjama?

¿De cómo es así?

Nayan wawanakajax janiw ukjamakitixa, uqinakakirakisä!, sasaw tiwulax arxayatayna.

¡De mí mis guaguas no también así, son de color café amarillento nomás también!, diciendo la zorra le había hablado.

Tiwulana wawanakapax jisk’a anu qallunakjamakitaynawa.

La guaguas de la zorra parecido a las crías de los perros nomás había sido.

Ukjamaxa, mama wallataxa: “nayan wawanakajaxa wajañ putur wajart’atawa”, sasaw satayna.

Entonces, la señora gansa: “mis guaguas están dorados en el horno”, le había dicho.

Utakxa, mama tiwulñaxa, jank’akiwa yaticht’ayasitaynaxa.

Luego, la señora zorra, inmediatamente se había hecho enseñar.

Panpachaw khulanak pallthapipxatayna, ukampiw wajañ putu pirsupxatayna.

Entre las dos habían recogido terrones de tierra, con eso habían hecho el horno.

Ukatxa wallataxa: “Sumpun wajañ putu parintayäta, ukaruw wawanakam allintáta”. Mä p’utx, sas ist’asaxa, “mä qillqa”, sasaw may muytäta; pä  p’utxtir ist’saxa, “pä qillqa”, sasaw muntäta; kimsïrinx “kimsa qillqa”, sasaw munytäta.

Luego la gansa le había dicho: “bien siempre vas a calentar los terrones de tierra”, ahí los vas a enterrar a tus hijas, si escuchas decir p’utx “una escritura”, diciendo vas a dar vuelta; escuchando decir p’utx “dos escrituras”, diciendo vas a dar vueltas; en el tercero “tres escrituras”, diciendo vas a dar tres vueltas.

Uk sasaxa, wallatax wawanakapamp chikt’ataw quta taypir mantawayxatayna.

Eso diciendo, la gansa junto a sus guaguas se había ido al medio del lago.

Ninaxa walipuniw parintxatayna.

El fuego bien siempre había calentado.

Ukata, mama tiwulaxa, wawanakap wajañ puturuw allintatayna.

Luego, la zorra había enterrado al a su guaguas al horno.

Ukata, mä p’utxtir ist’asaxa, “mä qillqa”, sasawmä muyta muytatayna; paya p’utxtarakitaynawa, “pä qillqa”, sasaw pä muyta muytarakitaynawa; kimsa p’utxtarakitayna, “kimsa qillqa”, sasaw kimsa muytatayna.

Entonces, escuchando decir  p’utx “una escritura”, diciendo había dado una vuelta; al segundo p’utx, “dos escrituras”, diciendo había dado dos vueltas; al tercero p’utx “tres escrituras”, diciendo había dado tres vueltas.

Ukatx wajañ putx jank’akiw alliratayna, wawanakapx q’ala t’uxt’ukamak apsusxatayna.

Luego, pronto había desenterrado los terrones del horno, sus guaguas totalmente carbonizados los había sacado.

Ukatxa, tiwulax walpin jachatayna, quta uma pharsuyañ munatayna, uma umantatayna; janiw pharsuyañ atxataynati, aliqakiw purakas ch’itintat sarnaqxatayna.

Entonces, la zorra arto había llorado, el agua del lago había querido hacer secar, mucha agua había tomado; no había podido hacer secar, con la barriga llena de agua se había ido.

Ukatxa, jichhuru, sikuyaruw achikt’asitayna  “sikuyarak p’itt’itasma, jichhurak p’itt’itasma, mä usur jaqi warmiw saraski”, sasa; mayak sikuyax p’ikt’xatayna, jichhux junt’xarakitayna, purakapat umakiw phallxatayna.

Luego, a la paja, al cactus se había rogado: “cactus cuidado me pinchen, paja cuidado que me pinchen, una mujer embarazada está yendo”, diciendo: de repente el cactus le había picado, la paja le había pinchado, de su barriga agua nomás había reventado.

Ukjamakiw mama tiwulax jiwxatayna, wawanakapjam jiwxatayna. Mama wallatasti, wawanakapampiw chika quta taypir mantawayxarakitayna.

Así nomás la zorra había muerto, al igual que sus guaguas. Mientras la gansa junto a sus guaguas se había ido al medio del lago.


MARKA HUACUYO, PROVINCIA MANCO KAPAC
2020


UYWANAKA (Animales)

UYWANAKA  (Animales)

Wakt'ayiri: JORGE LUIS COAQUIRA CONDORI





1.- QALAKAYU (Burro)

2.- QARWA (Llama)

3.- UWIJA (Oveja)

4.- JUKU (Búho)

5a.- K'ILI K'ILI (Cernícalo)


5b.- K'ILLI K'ILLI (Cernícalo)
6.- MALLKU, KUNTURI (Cóndor)

7a.- PHISI (Gato)

7b.- PHISI (Gato)

7c.- PHISI (Gato)

8a.- QAMAQI (Zorro)

8b.- QAMAQI (Zorro)

9.- QARWA (Llama)

9b.- QARWA (Llama)

10.- UWIJA (Oveja)

11.- UWISQALLU (Cría de oveja)

12.- WAKA (Vaca)



 

domingo, 29 de marzo de 2020

AYMAR SÄWINAKA (Dichos aymaras)


AYMAR SÄWINAKA
Qillqiri: Jorge Luis Coaquira Condori

👆 "Taykarux janiw jachayañati, uma qullmuñkamaw jakapxiri, siwa".

👆 "Anux janiw q'ipinaqañati, awkituqiruw atis k'umu sarnaqapxiri, siwa".

👆 "Yuqall wawanxa, nakhantat manq'ax janiw manq'añakiti, ijma warmiw lip'katasiri, siwa".

👆 "Ijma warmimpix janiw sarnaqañati, chuyma jallq'susiri, siwa".

👆 "Inäkasax qalax ch'iwiruw itkataskaña, ch'iwits lupir ituqasinkaña, sapxiwa".

👆 "Jaqichasiñ urunxa, yuxch'ax janiw wayk'ax k'iyañapakiti, wali qhurüriwa, siwa".

👆 "Utachirirus jaqichasirirus janiw mitisiñati, jucha jaqusipxiri, siwa".



AYMAR MANQ'ANAKA


AYMAR MANQ'ANAKA

Qillqiri: JORGE LUIS COAQUIRA CONDORI

 ✍ Jichhürux t'ant'amp jutümx umt'asipxañäni. 01-ABR-2020.
✍ Jumax t'ant'ti, aku pitcha munasma?. Nayax aku pitumpiw juntümx umt'asiñmuntha. 01-ABR-2020.
✍ Wakisiw sapürus ququx manq't'asipxañasa. Ch'amañchir manq'anakaw ququnx phayt'asiñasa. 29-MAR-2020.